باغ ارم

باغ ارم که از زیباترین باغ های ایران در شمال غربی شیراز است. در خیابان ارم قرار دارد و از ضلع شمال غربی به بلوار دانشجو(خیابان آسیاب سه تایی) محدود می گردد. مساحت این باغ 110380متر مربع و زیربنای موجود در آن 1869 مترمربع است. تاریخ ساخت این باغ را مورخان به سده پنجم هجری قمری یعنی دوران حکومت اتابک قراچه سلجوقی رسانده اند . برخی از حافظ پژوهان و مورخان نیز با استناد به ابیاتی از غزل ها و قصیده های حافظ شیرازی که در مدح شاه شیخ ابواسحاق اینجو سروده است این باغ را متعلق به شیخ و در دوران او آباد می دانند. در زمان تیموریان باغ ارم الهام بخش تیمور جهت ساختن باغی به همین نام در سمرقند بوده است. از وضعیت باغ ارم در دوران صفویه ، افشاریه و زندیه اطلاع دقیقی در دست نیست. در اواخر دوره زندیه و اوایل دوران قاجاریه سران ایل قشقایی این باغ را مقر ایل خود ساختند و جانی خان نخستین بنای باغ را ساخته اند. در دوره ناصرالدین شاه حاج حسنعلی خان نصیر الملک از بزرگان شیراز، این باغ را از سران ایل قشقایی خرید و ساختمان زیبایی کنونی را در آن بنا کرد. به روایت فرصت الدوله در آثار عجم، حاجی محمد حسن معمار که از معماران برجسته دوران خود بود، نقش اصلی در ساخت این بنا داشت. تزیینات ناتمام باغ پس از فوت حسنعلی خان در سال 1311ه.ق توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک به پایان رسید. باغ ارم پس از ابوالقاسم خان نصیر الملک به فرزندش عبدالله قوامی رسید و پس از چندی محمد ناصر خان قشقایی این باغ را خرید. مدتی این باغ در اختیار قشقایی ها بود تا این که در زمان استانداری معتصم الدوله فرخ، بابت بدهی مالکان آن و مطالبات دولت، به تصرف دولت درآمد و در سال 1345 به دانشگاه شیراز واگذار گردید و هم اکنون نیز در اختیار این دانشگاه است. در سال های 50-1345 تعمیرات اساسی در این باغ صورت گرفت و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم کنونی و بلوار آسیاب سه تایی به آن افزوده شد. دانشگاه شیراز از این مجموعه تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان باشگاه دانشگاه استفاده می کرد و پس از انقلاب به عنوان دانشکده حقوق ، کتابخانه و سال 1359 به عنوان باغ گیاهشناسی از آن استفاده گردید. اگر چه تعمیرات گوناگون در سال های 1358 تا 60 در این باغ صورت گرفت، اما مرمت کامل محوطه ، ساختمان اصلی، اندرونی و حمام در سالهای 84-1380 توسط معاونت پژوهشی دانشگاه شیراز انجام شده است. عمارت اصلی باغ ارم که رو به مشرق ساخته شده از لحاظ معماری ، نقاشی ، حجاری ، کاشی کاری، گچبری، خوشنویسی و آجرکاری از بناهای ماندگار دوره قاجاریه است . اگرچه سبک معماری این بنا آمیزه ای از سبک معماری صفویه، زندیه و قاجاریه با نگاهی به معماری و تزیینات تخت جمشید است. این ساختمان دارای سه طبقه است که طبقه زیرین دارای حوض خانه ای برای استراحت در روزهای گرم تابستان است که در آن آب نمایی قرار دارد و طاق آن با کاشی های هفت رنگ مزیّن شده است. جوی آبی نیز از وسط آن می گذرد و سپس به آب نمای جلوی ایوان می ریزد. طبقه دوم دارای ایوانی دو ستونی با سقف مسطح است که در پشت آن تالاری قرار دارد و دو طرف آن دو راهرو، چهار اتاق در دو طرف راهرو و دو ایوان کوچک و دو طبقه ساخته شده است و بر فراز این دو راهرو، دو گوشواره به عنوان طبقه سوم وجود دارد. قسمت جلویی ستون های این دو طبقه با کاشی های هفت رنگ مزیّن به مجالسی از سواران ، زنان و گل ها شده است. طبقه سوم دارای یک تالار بزرگ همانند تالار طبقه دوم است که پنجره های آن به ایوان اصلی باز می شود . در دو طرف آن نیز دو راهرو وجود دارد. دو ایوان کوچک نیز در دو طرف ایوان بزرگ همانند طبقه دوم قرار دارد. در پیشانی عمارت، هلال هایی وجود دارد که به سنتوری معروف است و دارای سه مجلس بزرگ و دو مجلس کوچک کاشی کاری با کاشی های لعابدار رنگی است. در هلالی میانی که بزرگترین هلالی است، نقش ناصرالدین شاه ، سوار بر اسب سفیدی دیده می شود که نیم تاجی نیز در جلو کلاه خویش دارد. در اطراف آن ، سه نقش دیگر که برگرفته از داستان های فردوسی و نظامی است، دیده می شود. در دو طرف این مجلس، دو مجلس کوچک وجود دارد که در وسط یکی از آنها نقش داریوش هخامنشی برگرفته از نقوش تخت جمشید وجود دارد. دو مجلس دیگر که در اطراف این مجلس است تصویر شکار آهویی توسط پلنگی را بر روی کاشی هایی با طرح اسلیمی نشان می دهد. در ضلع شمالی عمارت و چسبیده به آن ، هشت باب اتاق قرار دارد که درحال حاضر مورداستفاده جهت امور اداری باغ گیاهشناسی ارم است.در پشت ساختمان اصلی، ساختمان و محوطه اندرونی آن قرار دارد. ازاره های جلوی عمارت اصلی از سنگ و گندمک یکپارچه است که بیش از دو متر بلندی دارد . تعداد آنها 8تاست که بر روی 6 عدد آنها کتیبه هایی از اشعار حافظ، سعدی و شوریده به خط نستعلیق میرزا علینقی شریف شیرازی نوشته شده است. بر روی دو لوح سنگی دیگر، تصویر مردی است که نیزه ای در دست دارد. این نقش برداشتی از نقوش سربازان در تخت جمشید است که خصوصیات لباس و کلاه آنان با مردان عشایر جنوب منطبق است. بر روی ستون های دو جانب ایوان بزرگ که با کاشی های هفت رنگ مزین شده ، نقوش متعدد مجالس بزم ، شکارگاه، سواران ، زنان و گل ها ترسیم شده است. نمای پشت عمارت نیز دارای پنج هلالی است که بر روی هلال بزرگ میانی، داریوش هخامنشی نقش شده و در هلالی های دو سو ، نقش دو شیر و خورشید به چشم می خورد و در بالا تصویر دو فرشته قرار دارد که تاجی بر سر دارند. در جلو این عمارت، حوض وسیعی قرار گرفته که با کاشی آبی رنگ، کاشی کاری شده و مساحت آن 335 متر مربع است که دراطراف آن هجده قطعه سنگ بزرگ و یکپارچه که احتمالاً مربوط به دوره جانی خان ایلخانی است، قرار دارد. در این باغ درختان سرو بسیار بلندی در دو سوی باغ کاشته شده . همچنین درختان کاج، مرکبات و بوته های گل رز که به روایتی بیش از سیصد گونه است، نیز در این باغ وجود دارد. در پشت عمارت اصلی و در بخش غربی باغ، عمارت اندرونی قرار دارد که در دوران گذشته محل اقامت خانواده و محارم صاحب باغ بوده است. عمارت اصلی هم به بیرونی و هم به اندرون درهایی داشته است. درب اندرونی اینک به طرف گلستان باغ رز باز می شود . ساختمان اندرونی از تزیینات زیبایی برخوردار است و محوطه آن نیز درختکاری و گلکاری شده است و یک حوض آب نما نیز در محوطه آن وجود دارد. باغ ارم همچنین دارای حمامی مربوط به دوران قاجاریه می باشد که متشکل از سرویس های بهداشتی ، خزینه های حمام، بینه، نورخانه و گرمخانه می باشد. در سال 1340 فضای این حمام پر شده و به محل نگهبانی تبدیل شده بود. هم اینک فضای این حمام بر اساس طرح اصلی مرمت شده است. این باغ علاوه بر در ورودی اصلی و کنونی خود دارای یک در قدیمی در انتهای باغ یعنی در گوشه شرقی باغ است که در سال 1315ه.ق ساخته شده است. سر در قدیمی آجرکاری شده و بر پیشانی آن کتیبه ای از سنگ مرمر به کار رفته و دو کتیبه کاشی کاری در دو سوی آن نصب شده است. کتیبه سنگ مرمر به خط نستعلیق بوده و بر روی آن نوشته شده : از وزیر شه نصیر الملک راد دایماً باغ ارم آباد باد در کنار آن تاریخ 1344ه.ق نیز نگاشته شده است. هم اکنون این باغ بعنوان باغ گیاهشناسی و یکی از جاذبه های گردشگری شیراز مورد استفاده قرار گرفته و در اختیار دانشگاه شیراز است. این باغ در تاریخ 14/8/1353 با شماره 1013 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=122