خانه زینت الملوک

از خانه های قدیمی شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از خیابان درب شیخ و در ضلع غربی نارنجستان قوام قرار دارد. این خانه متعلق به خاندان قوام الملک بوده و به خانه زینت الملوک معروف است. این عمارت که به فاصله یک کوچه از نارنجستان قوام قرار گرفته است و به وسیله یک راه زیرزمینی بدان مرتبط بوده «اندرونی قوام» و محل رفت و آمد محارم قوام بدان جا بوده است. همچنین این خانه به سبب سکونت خانم زینت الملوک قوامی (دختر قوام الملک چهارم) به خانه خانم زینت الملوک مشهور شده است. این بنا با زیربنایی برابر با 2768 متر مربع و مساحتی برابر با 3290 متر مربع از آثار بر جای مانده دوره قاجاریه است. ساخت این بنا در حدود سال 1290ه.ق به وسیله علی محمدخان قوام الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتماد الدوله شیرازی) آغاز گردید و در سال 1302ه.ق به وسیله محمدرضاخان قوام الملک سوم به پایان رسیده است. در ورودی این خانه، معرق کاری شده است. در کنار درِ ورودی منزل دو سکوی نشیمن سنگی به ارتفاع 70 سانتی متر وجود دارد. در کنار این دو سکو نیز تصویر دو سرباز با لباس قاجاری در حالی که اسلحه به دست دارند، بر سنگی به ارتفاع 130 سانتی متر نقر شده است. بر فراز سر در ورودی نیز کتیبه ای سنگی قرار دارد که در انتهای آن تاریخ 1300ه.ق حک شده است. پس از گذر از در ورودی این خانه، یک هشتی وجود دارد. در سمت چپ این هشتی، درگاه ورودی به حیاط خانه وجود دارد. روبه روی این درگاه، اتاقک کوچکی واقع شده که محل استقرار نگهبان می باشد. در حیاط این بنا علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبک کاری شده، دو باغچه زیبا، یک حوض بزرگ که از شش قطعه سنگ یکپارچه تشکیل شده و یک حوض کوچک وجود دارد. این خانه در چهار جبهه حیاط دارای فضاست. اندرونی قوام دارای یک محور اصلی طولی است که در امتداد آن و در ضلع غربی یک اتاق بزرگ ارسی پنج درکَی (تالار آینه) قرار دارد. کاشی کاری های هفت رنگ هلالی شکل که در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته است، از زیبایی خاصی برخوردار است. در این کاشی کاری تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست، همراه با آیه «نصر من الله و فتح قریب» مشاهده می شود. در اطراف این حیاط، ازاره دیوارها که از سنگ گندمک و با نقوش گل و بوته تزیین شده و برخی به صورت پنجره های مشبک ساخته شده اند، جهت تهویه هوا و روشنایی زیرزمین مورد استفاده واقع شده اند. این بنا دارای بیش از 20 اتاق است. این اتاق ها علاوه بر گچبری و نقاشی و آیینه کاری زیبا و نفیس، در طبقه اول در ضلع شمال، غرب و جنوب به یکدیگر نیز راه دارند. به گونه ای که می توان بدون وارد شدن به حیاط، از جنوبی ترین اتاق به شمالی ترین آنها راه پیدا کرد. کف راهروهای طبقه اول این ساختمان پوشیده از کاشی های خوش نقش و نگار آبی رنگ و نیز کاشی هفت رنگ با نقش منظره است. بدنه و دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی و نیز سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی، آیینه کاری شده است. سقف چوبی اتاق ها با نقاشی تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته آراسته شده است. تالار اصلی ساختمان در ضلع غربی آن واقع شده است. این تالار دارای نقاشی ها و آیینه کاری های زیبایی است. در بخش هایی از آن و نیز در برخی از اتاق های این بنا، تصاویری از زنان و کودکان اروپایی مشاهده می شود که نشان دهنده تأثیرپذیری معماری قاجاریه از معماری و هنر اروپایی است. این اتاق که به سال 1302ه.ق آیینه کاری شده است، از شموه و زیبایی چشمگیری برخوردار است. در جبهه روبه روی تالار آینه، یک تالار تابستانه قرار دارد. با عقب کشیده شدن این تالار در سر دو نبش، دو نیم ستون مشبک کاشی با هلالی سرستون مقرنس کاری شده و پایه ستونی گلدانی سنگی حاصل شده که در پشت آنها دو اتاق سه دری واقع شده است. در میان حیاط به وجود آمده بین این دو سه دری و تالار تابستانی حوضی سنگی قرار گرفته است. در پشت سه دری ها و در ضلع جنوبی و شمالی تالار تابستانی اتاق دیگر وجود دارد. سه دری و اتاق جنوبی هم اکنون تبدیل به کتابخانه اهدایی عبدالعلی دستغیب گردیده است. زیرزمین ضلع شرقی بنا که به تازگی مرمت شده است، به وسیله یک هشتی که در زیر کوچه احداث شده، به نارنجستان قوام ارتباط دارد. این زیرزمین هم اینک تبدیل به نگارخانه فارس شده است. اندرون همچنین یک حیاط کوچک تر نیز دارد که دو دستشویی در آن قرار گرفته است. زیرزمین بزرگ این خانه که در سه ضلع جنوب، غرب و شمال قرار دارد از طریق چهار راه پله به صحن حیاط راه می یابد. بخشی از این زیرزمین که دیوارها و سقف آن همگی آجرکاری شده است، در گذشته به عنوان اسلحه خانه مورد استفاده قرار می گرفته، بخشی دیگر که از اتاق های متعدد تشکیل شده بوده نیز به عنوان محلی جهت نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفته است. در بخش میانی زیرزمین جایگاهی جهت استراحت در فصل تابستان در نظر گرفته شده که تزیینات آجرکاری در آن به کار رفته است. در حال حاضر این زیرزمین دارای دو در، یکی در جنوب شرقی و دیگری در شمال شرقی است. این بنا از سال 1373 در اختیار بنیاد فارس شناسی قرار گرفت و با همکاری سازمان میراث فرهنگی و اعتبارات استانی و کمک های مردمی مرمت آن آغاز شد. زیرزمین این خانه در سال 1374 با مرمت و تجهیز به «نگارخانه فارس» تبدیل شد که به طور مرتب آثار هنرمندان فارس و ایران و دیگر کشورها در آن به نمایش گذاشته میشد که هم اینک تبدیل به موزه تاریخ فارس ( موزه تاریخ فارس) شده است. همچنین سالن و اتاق گوشواره شمالی در طبقه دوم به تالار موسیقی، کنفرانس و سالن نمایش فیلم تبدیل شده است. خانه زینت الملوک که هم اینک محل استقرار دفتر بنیاد فارس شناسی است، دربرگیرنده مرکز انجمن های دوستداران محیط زیست فارس، هنرمندان جوان فارس، دوستداران میراث فرهنگی استان فارس، فرهنگ و ادب فارس، عکس، گرافیک و نیز انجمن حمایت از حقوق کودکان فارس و نیز کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر می باشد. ساختمان بنیاد فارس شناسی (خانه زینت الملوک) در تاریخ 1352 با شماره 938 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=15