آرامگاه حافظ

آرامگاه شاعر بزرگ قرن هشتم ه.ق خواجه شمس الدین محمد حافظ است که در شمال شهر شیراز، پایین تر از دروازه قرآن، در خاک مصلی (یکی از قبرستان های معروف شیراز) قرار دارد و مساحت آن 21825 متر مربع می باشد و زیربنای آن 1932 متر مربع است. 65 سال پس از وفات حافظ، یعنی در سال 856ه.ق 1452م شمسالدین محمد یغمایی وزیر میرزا ابوالقاسم بابر گورکانی (پسر میرزا بایسنغر نواده شاهرخ بن تیمور) حاکم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شکل را بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد. این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری، در زمان حکومت شاه عباس کبیر و دیگر بار، 350 سال پس از وفات حافظ به دستور نادر شاه افشار مرمت شد. در سال 1817ه.ق کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد که امروز نیز باقی است. بر روی این سنگ، دو غزل از دیوان حافظ با مطلع: «مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم» و: «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش پیوسته در حمایت لطف اله باش» به شیوه نستعلیق توسط حاجی آقاسی بیگ افشار آذربایجانی نگاشته شده است. همچنین تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه بلند ساخت که از طرف شمال و جنوب گشاده بود و در دو سوی آن، دو اتاق بنا کرد به گونه ای که مقبره حافظ در پشت این بنا قرار میگرفت. در جلو آن نیز باغ بزرگی را احداث نمود. پس از کریم خان زند در سال 1273ه.ق طهماسب میرزا «مؤید الدوله» حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال 1295ه.ق معتمد الدوله فرهاد میرزا فرمانروای فارس در گرداگرد مقبره حافظ، معجری چوبی ساخت. پس از آن در سال 1317ه.ق «اردشیر» زردتشی یزدی، بار دیگر بارگاه حافظ را مرمت کرد و بر فراز آرامگاهش، معجری بنا کرد، اما حاج سید علی اکبر فال اسیری به دلیل زردشتی بودن اردشیر، بنای مرمت شده را ویران ساخت. این بنا تا سال 1319ه.ق همچنان ویران باقی ماند تا این که شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه حاکم فارس، به یاری علی اکبر مزیّن الدوله نقاش باشی، معجری آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه ای بر آن قرار داد. در سال 1310 «دبیر اعظم بهرامی» استاندار فارس، بر دیوار جنوبی حافظیه سر در بزرگی از سنگ نصب نمود و در جهت آبادی نارنجستان آن تلاش کرد. در سال 1314 سرهنگ علی ریاضی (رییس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی و با طراحی آندره گدار فرانسوی، بازسازی بنای حافظیه را آغاز کردند. بنای کنونی حافظیه بنا بر اسلوب دوران کریم خان زند است. سنگ قبر حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان سنگی مدور احاطه شده است. بر فراز بارگاهش گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش (ترک ترک) بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده و از درون با کاشی های هفت رنگ معرق کاشی کاری شده است. همچنین در سقف آرامگاه هشت بیت از غزل: «حجاب چهره جان می شود غبار تنم خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم» بر روی کاشی هایی با زمینه آبی رنگ با خط ثلث نگاشته شده است. رواق چهارستونه کریم خان زند به صورت تالاری وسیع، دارای بیست ستون سنگی بلند، 56 متر طول و 7 متر عرض درآمده است. به گونه ای که چهار ستون دوران کریم خانی در وسط این بنا قرار گرفته است. بر روی دیوارهای دو طرف رواق، سنگ های مرمرین نهاده شده است و بر فراز این سنگ ها، کتیبه ای قرار گرفته که بر روی آن غزل: «روضه خلدبرین خلوت درویشان است مایه محتشمی خدمت درویشان است» از روی خط میرعماد توسط هنرمندان شیرازی بر روی کاشی با زمینه آبی نوشته شده است. در زیرزمین رواق، آب انبار حافظیه ( آب انبارهای کریم خانی) قرار گرفته است. این تالار بیست ستونه، حافظیه را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده، به گونه ای که مقبره حافظ در ناحیه شمالی قرار گرفته است. همچنین در این قسمت کتابخانه ای با مساحت 440 متر مربع حاوی ده هزار جلد کتاب وجود دارد که هم اکنون به عنوان مرکز حافظ شناسی مورد استفاده قرار می گیرد. درختان نارنج و دو حوض مستطیل بزرگ شرقی و غربی نیز در این قسمت وجود دارد که این حوض ها منبع آب حوض های بزرگ باغ ورودی است. قهوه خانه ای سنتی با مساحت 330 متر مربع نیز در این ناحیه قرار گرفته است. در سمت جنوب غربی مقبره، ایوان و سالن بزرگ متعلق به آرامگاه قوام با دو اتاق در جانب آن و شش اتاق دیگر وجود دارد که سه تا به آرامگاه و سه تا به کلاس های نقاشی، مینیاتور معرقسازی و ساز سازی متعلق است. در پشت این آرامگاه (آرامگاه قوام) فضایی سبز با یک حوض سیمانی وجود دارد که آرامگاه غلامحسین صاحبدیوانی است. در سمت شرق مقبره، دیواره دارای 14 طاقنماست که آرامگاه خاندان معدل نیز در همین قسمت است. بر دیوارهای این بخش از حافظیه غزل هایی از دیوان حافظ بر روی کاشی نوشته شده است: بر روی دیوار شمالی غزلی با مطلع: «سحرم هاتف میخانه به دولت خواهی گفت: بازآی که دیرینه این درگاهی» و بر دیوار جنوبی غزل: «چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نئی جان من خطا این جاست» و بر دیوار شرقی غزل: «مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو یادم از کِشته خویش آمد و هنگام درو» و بر دیوار غربی غزل: «بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است بیار باده که بنیاد عمر بر باد است» با خط امیر الکتاب حاج میرزا عبدالمجید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده است. در قسمت جنوبی حافظیه، باغچه های بزرگی وجود دارد که گرداگرد آنها گل کاری شده و مابین آنها دو حوض مربع – مستطیل بزرگ است. (سنگ های لبه این حوض ها همان سنگ های حوض باغ شمالی موزه پارس است که پس از امتداد خیابان کریم خان زند به سمت بازار وکیل، آن را خراب کرده، به حافظیه منتقل کردند) و دو طرف حیاط، نارنجستان بزرگی وجود دارد. دیوارهای جنوبی و در ورودی باغ از نرده های آهنی ساده ساخته شده است و بر نمای خارجی تالار، رو به سمت باغ ورودی غزل: «گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس زاین چمن سایه آن سرو روان ما را بس» نگاشته شده است. مساحت بخش جنوبی از در ورودی باغ تا پلکان های رواق میانی، 9983 متر مربع می باشد. اجرای طرح توسعه حافظیه با تصویب شورای توسعه فرهنگی استان فارس از سال 1380 شروع شده است که براساس آن و با خرید و تخریب خانه های اطراف حافظیه و الحاق باغ جهان نما و باغ های اطراف، مساحت آن به نزدیک 20 هکتار با کاربری های مختلف فرهنگی و براساس طرح جامع احیاء مجموعة حافظیه افزایش خواهد یافت. از سال 1376 به پیشنهاد بنیاد فارس شناسی 20 مهرماه به نام روز حافظ نامگذاری شد و همه ساله برنامه های ویژه ای در محوطه آرامگاه برگزار می گردد. در جوار تربت حافظ عده ای از مشاهیر به خاک سپرده شده اند که برخی از آنها عبارتند از: شیخ محمد اهلی شیرازی، میرزا نصیر ملقب به فرصت الدوله، حجه الاسلام آقا سید علی مجتهدی کازرون، آقا محمد هاشم ذهبی، سالار جنگ، محمد خلیل رجایی، حمیدی شیرازی، میرزا محمد شفیع وصال شیرازی، دکتر لطفعلی صورتگر، فریدون توللی، رسول پرویزی، علی محمد قوام الملک و فرزندانش، حمید دیرین، رضوی سروستانی، حسین مژده، سید علی مزارعی و ... این آرامگاه در تاریخ 18/9/1354 با شماره 1009 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=91