مسجد وکیل

مسجد وکیل: مسجد وکیل یا مسجد جامع وکیل از آثار دوره زندیه در شیراز است. این مسجد با 9578 متر مربع مساحت، 5787 متر مربع زیربنا، 120 متر طول و 80 متر عرض در سال 1187ه.ق توسط کریم خان زند در محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی و در حد فاصل حمام وکیل و بازار وکیل ساخته شده است. در دو لنگه ورودی مسجد با 8 متر ارتفاع و 3 متر پهنا در هر لنگه، در ضلع شمالی مسجد قرار گرفته است و در کنار آن نیز در ورودی به بازار شمشیرگرها قرار دارد. بر فراز سردر مسجد کتیبه ای کاشی کاری شده قرار دارد که با خط نسخ آیات قرآنی بر روی آن نگاشته شده است. در پایان نیز تاریخ 1306ه.ق قید گردیده است. بر فراز آن نیز در میان فضایی کاشی کاری شده، کتیبه ای قرار دارد که نام «فتحعلی شاه و حسین علی میرزا» با خط ثلث و آب طلا بر روی آن نگاشته شده است. در پیشانی طاق سردر، کاشی هفت رنگ وجود دارد، در زیر طاق نیز با کاشی هفت رنگ مقرنس کاری شده است. دو طرف جرز طاق نیز با تصاویر گل و بوته کاشی کاری شده است. در دو طرف در ورودی دو کتیبه قرار گرفته که با خط ثلث بر روی آن عبارات «محمد»، «علی»، «الله واکبر» بر روی کاشی نگاشته شده است. بر فراز چهارچوب این در، سنگ سه گوشی است که بر پایین آن نیز همان عبارات نگاشته شده و در پایان نیز تاریخ 1260ه.ق قید گردیده است. در ورودی به سوی دالانی هشت ضلعی گشوده می شود که سقف آن با تصاویر گل و بوته کاشی کاری شده و بر روی آن با خط کوفی عبارات «لا اله الا الله» و «یا علی» نوشته شده است. بر دیوار روبه روی در ورودی، مجلسی کاشی کاری شده به شکل مربع –مستطیل قرار دارد که به دو بخش تقسیم شده است و بر روی این دو حدیثی از حضرت رسول اکرم(ص) با خط نستعلیق نوشته شده است. در زیر این کتیبه، قطعه سنگی گندمکاری به شکل مربع – مستطیل قرار گرفته که با خط نستعلیق عباراتی بر روی آن نگاشته شده است. در کنار این قطعه سنگ، کتیبه ای از سنگ مرمر مربع شکل قرار دارد که با خط نسخ بر روی آن عباراتی نگاشته شده است. بر دیوار روبهروی حیاط نیز سنگی سه گوش با عبارات «لا اله الا الله» به خط کوفی قرار گرفته است. در زیر آن بخشی از آیة الکرسی نگاشته شده است. دالان هشت ضلعی به دو راهرو متصل است که در زاویه 90 درجهای راهرو دوم، حیاط مسجد با طول 60 متر و عرض 60 متر با کف پوشی از سنگ قرار گرفته است. در انتهای راهروی اول، سمت چپ در ورودی، دستشویی و اتاق هایی قرار دارد که پیش از این اتاق طلاب بوده و هم اینک به انبار تبدیل شده است. در وسط حیاط حوضی به طول 40 متر و عرض 5 متر و عمق 2 متر با تخته سنگهایی در لبه آن به طول 3 تا 4 متر ساخته شده است. در چهار ضلع حیاط، طاق نماهایی قرار گرفته است که تا ارتفاع یک متر از سطح زمین در پایین جرز ستون ها، سنگ گندمک با تصاویر گل و بوته حجاری شده، قرار گرفته است. بر فراز این سنگ ها کاشیکاری شده است و با تصاویر گل، بوته، نارنج و اسامی خداوند، مزیّن شده است. در ضلع شمالی مسجد طاق مروارید با دو گلدسته کاشی کاری شده قرار گرفته که ارتفاع آن 20 متر و پهنای دهانه آن به تنهایی 12 متر و با جرزهای کاشیکاری شده سمت چپ و راست طاق 20 متر است. در چهار ضلع طاق مروارید، سه طاق نمای کوچک قرار دارد. یکی از این طاق نماها، دهانه راه ورود به حیاط مسجد است و سه طاق نمای دیگر جلو رواقی با 5 متر عرض را تشکیل داده اند. نمای بیرونی طاق مروارید، سقف و جرزهای آن نیز با کاشی هفت رنگ با طرح های گیاهی و هندسی پوشیده شده است. ازاره داخلی طاق از سنگ مرمر سبز است و ازاره جرزهای دو سوی چپ و راست طاق از سنگ گندمک منقش ساخته شده است. بر فراز پیشانی طاق بر روی کاشی هفت رنگ، عباراتی نگاشته شده است. بر روی جرزهای دو سوی طاق نیز با خط نسخ عباراتی نگاشته شده است. در کمرکش طاق کتیبه ای با تاریخ 1243ه.ق قرار دارد. در لبه داخلی طاق نیز کتیبه ای با خط ثلث از آیات قرآنی قرار گرفته است. در ضلع جنوبی حیاط مسجد، طاقی در قرینه با طاق مروارید و همانند با آن با چهار طاق نما ساخته شده است. در زیر این طاق، در ورودی شبستان بزرگ مسجد با ابعاد 75×36 متر قرر دارد. طول شبستان 13 دهانه و عرض آن 5 دهانه دارد. در این شبستان 48 ستون سنگی یکپارچه با ارتفاع 5 متر و قطر 80 سانتی متر با طاقهای ضربی قرار گرفته است که به صورت مارپیچی به سبک زندیه حجاری شده است. کف پوش شبستان تخته سنگ هایی صاف است و ازاره آن تا ارتفاع یک متر و نیم از سطح زمین پوشیده از سنگ گندمک است. در این شبستان محرابی با کاشی هفت رنگ و تصاویر گل و بوته قرار دارد که ازاره آن تا ارتفاع یک متر از سطح زمین پوشیده از سنگ مرمر است. سقف محراب مقرنس کاری شده و در وسط محراب عباراتی بر روی کاشی نوشته شده است. در گوشه های بیرونی سقف محراب نیز آیاتی با خط ثلث نوشته شده است. جرزهای سمت راست و چپ محراب پوشیده از کاشی هفت رنگ است و در آن کاشی معرقی به کار رفته که بر آن عبارت «یا علی» به خط کوفی نوشته شده است. در سمت چپ محراب منبری با طول 40/7 متر و عرض 26/1 و قطر 5/5 متر از جنس مرمر مراغه آذربایجان با 14 پلکان قرار گرفته که هم چنان پا برجاست. در ضلع غربی حیاط 11 طاق نما وجود دارد که بر جرزها و لچکی آنها کاشی های رنگین قرار گرفته است. در پیشانی این طاق نماها، اسامی خداوند نقش بسته است. بر پیشانی طاق ششم نیمه ای از آیهای قرآنی با خط نسخ نگاشته شده و در ضلع شرقی که قرینه ضلع غربی با 11 طاق نما و کاشی کاری رنگین است، نیمه اول آیات طاق ششم ضلع غربی با خط نسخ نوشته شده است. در این شبستان، سقف (گنبدهای میان تویزه ها) تنها در امتداد در ورودی تا محراب کاشی کاری شده و بقیه عرق چین ها از آجر است. در پشت هر دو طاق نماهای ضلع شرقی و غربی، رواقی کوچک قرار دارد. در پشت رواق ضلع شرقی، شبستانی 4 دهانه با طول 25 متر و عرض 20 متر قرار گرفته که سقف آن آجری است و در آن 12 ستون سنگی یکپارچه به ارتفاع 5 متر قرار دارد. این شبستان را شبستان زمستانی مسجد می نامند. در کتیبه های سردر ورودی و حاشیه ایوان، آیات قرآنی با خطوط ثلث و نسخ در زمینه لاجوردی نگاشته شده است. در ضلع شمال شرقی حیاط مسجد، حیاط کوچکی با 35 متر طول و 20 متر عرض قرار گرفته که درون آن نیز حوضی سنگی وجود دارد. این مسجد یک بار به وسیله حسین علی میرزا فرمانفرما فرزند علی شاه قاجار (1250-1212ه.ق) مرمت شده است. مسجد وکیل به مدت 10 سال محل برگزاری نماز جمعه شیراز بوده است و اینک در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه فارس است و مرمت آن با همکاری سازمان میراث فرهنگی آغاز شده است. این بنا در تاریخ 18/4/1311 با شماره 182 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=103