ارامگاه سعدی

سعدیه، آرامگاه شیخ مشرف الدین مصلح الدین سعدی شیرازی شاعر قرن هفتم است که در سال 606ه.ق در شیراز به دنیا آمد و در سال 695ه.ق در شیراز درگذشت. آرامگاه وی در شهر شیراز و در دامنه کوه فهندژ، در انتهای خیابان بوستان واقع شده است. این مکان در ابتدا خانقاه شیخ بوده که وی اواخر عمر خود را در آن جا می گذرانیده و سپس در همان جا نیز مدفون گردیده است. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوان وزیر معروف آباقاآن، مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال 988ه.ق به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند، تا این که در سال 1187ه.ق به دستور کریم خان زند، عمارتی از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ ساخته شد که شامل دو طبقه بود. طبقه زیرین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آن جا شروع می شد. در دو طرف راهرو دو اتاق کرسی دار ساخته شده بود. در اتاقی که سمت شرقی راهرو بود، مقبره سعدی قرار داشت و معجری چوبین آن را احاطه کرده بود. قسمت غربی راهرو نیز به موازات قسمت شرقی، شامل دو اتاق می شد، که بعدها شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اتاق این قسمت مدفون شد. طبقه بالای ساختمان نیز همانند طبقه زیرین بود؛ با این تفاوت که بر روی اتاق شرقی که قبر سعدی در آن جا بود، به احترام شیخ اتاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. این بنا در دوره قاجاریه، در سال 1301 توسط فتحعلی خان صاحبدیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله خان قوام الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد و تولیت آن به شیخ ملازین العابدین شیرازی سپرده شد. بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود، تا سال 1327 برپا بود. در سال 1329 به کوشش علی اصغر حکمت و توسط انجمن آثار ملی ایران، بقعه کنونی به جای سختمان قدیمی براساس طرح مهندس محسن فروغی و مهندس علی صادقی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار گردید. ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است. ساختمان به سبک ایرانی ساخته شده است. این ساختمان دارای 8 ستون از سنگ های قهوه ای رنگ است که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزّین شده است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعب است، اما در داخل هشت ضلعی است و با دیواره هایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی ساخته شده است. بنا در سمن چپ به رواقی متصل می شود که در آن هفت طاق وجود دارد که با کف سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی پیوند می خورد. این آرامگاه در یک اتاق قرار دارد و کتیبه ای بر سردر آن است که شاعر را معرفی می کند و شعری از خود شاعر بر کاشیهای سرمه ای بر روی دیوار نوشته شده است. بنای اصلی آرامگاه اصلی 261 متر مربع مساحت دارد و در باغی به وسعت تقریبی 10000 متر مربع قرار گرفته است. ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم است که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. بر روی آرامگاه گنبدی از کاشی های فیروزه ای رنگ ساخته شده است. سنگ های پایه بنا، سیاه رنگ است و ستون ها و جلوی ایوان از سنگ قرمز مخصوصی ساخته شده است. نمای خارجی آرامگاه از سنگ تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است. سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی های فیروزه ای رنگ تزیین شده است. در هفت ضلع ساختمان، شش کتیبه قرار دارد که از قسمت هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب گردیده و به خط ابراهیم بوذری نوشته شده است. متن کتیبه دیگر، از علی اصغر حکمت است که در مورد چگونگی ساخت بنا توضیحاتی داده است. در ضلع غربی، قصیده ای با مطلع زیر دیده می شود: خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست... در ضلع شمال شرقی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده است: الا ای که بر خاک ما بگذری به خاک عزیزان که یاد آوری... در ضلع جنوب شرقی، کتیبه ای دیگر از حکایت گلستان با این عبارت آغاز می شود: «یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم...» در ضلع جنوب غربی، غزلی از بدایع با این مطلع نوشته شده: ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی تا درد نیاشامی، زاین درد نیارامی... در ضلع شمال غربی ایوان (نزدیک آرامگاه شوریده) دوازده بیت از قصیده ای با مطلع زیر وجود دارد: خاک من و توست که باد شمال می ببرد سوی یمین و شمال... در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیده ای به خط نستعلیق و با این مطلع دیده می شود: بسی صورت بگردیده است عالم وز این صورت بگردد عاقبت هم... در ضلع شمال غربی، غزلی از طیبات به خط شاهزاده ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری، با این مطلع حک شده است: به جان خرّم از آنم که جهان خرّم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست علی اکبر خان قوام الملک شیرازی، سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است، بر روی قبر شیخ نصب کرد و کتیبه زیر را که از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی بر آن نگاشت: کل شی هالک و انت الباقی کریم السجایا، جمیل الشمیم نبی البرایا، شفیع الامم... در عمق ده متری صحن آرامگاه، قناتی وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه می باشد. آب این قنات به درون حوضی که آن را حوض ماهی می نامند و در زیرزمین جریان دارد، می ریزد. این حوض در سمت چپ آرامگاه واقع شده و در داخل به شکل هشت ضلعی است. حوض ماهی زیربنایی در حدود 25/30 متر دارد و به وسیله 28 پله به صحن آرامگاه متصل می شود. مشهور است که سعدی نزدیک زاویه خود، حوضچه هایی از سنگ مرمر ساخته بود که آب در آن ها جریان داشته است. شگون شستشوی خود در این آب، خصوصاً در شب چهارشنبه سوری، جزء معتقدات مردم شیراز بوده است. کاشی کاری های داخل حوض ماهی که به سبک معماری سلجوقی است، در سال 1372 توسط استاد کاشیکار «تیرانداز» طراحی شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده است. بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد. زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده است. دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که مربوط به دفتر آرامگاه است. کتابخانه عمومی سعدیه و ساختمانی دیگر که سرویس های بهداشتی در آن قرار گرفته، در محوطه این آرامگاه وجود دارد. محوطه باغ به سبک ایرانی گل کاری، درختکاری و باغچه بندی شده است. در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل، با جهت شمالی – جنوبی در دو طرف محوطه آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی – غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده است. بر روی در ورودی سعدیه این بیت نگاشته شده است: ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید هزار سال پس از مرگ او گرش بویی قطعه هایی از کتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه که متعلق به زمان کریم خان زند بوده و در اثر سانحه ای در گذشته های دور شکسته شده، هم اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده است. این قطعه ضمن خاکبرداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمده است. بر روی سنگ مذکور قسمتی از شعر سعدی به خط ثلث عالی با مطلع زیر نوشته شده است: الهی به عزّت که خارم مکن به ذلّ گنه شرمسارم نکن در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان وجود دارد که بنا به وصیت خود، در آن جا مدفون شده اند. طرح توسعه محوطه آرامگاه از سال 1380 و توسط شهرداری شیراز با همکاری سازمان مسکن و شهرسازی اجرا شده که طی آن وسعت سعدیه به 5/4 هکتار رسیده است. از سال 1376 به پیشنهاد بنیاد فارس شناسی اول اردیبهشت ماه به نام روز سعدی نامگذاری شد و همه ساله برنامه های ویژه ای در محوطه آرامگاه برگزار می شود. آرامگاه شیخ مشرف الدین سعدی شیرازی در تاریخ 18/9/1354 با شماره 1010 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=92