باغ دلگشا

باغ دلگشا در ضلع غربی بلوار بوستان و در نزدیکی آرامگاه سعدی واقع شده است. قدمت این باغ را به دوره ساسانی نسبت داده اند. یکی از دلایل آن را قرار گرفتن این باغ در نزدیکی مظهر قنات کهن و در حریم قلعه بسیار قدیمی مشهور به کهندژ یا فهندژ می‌دانند که برخی از بقایای آثار آن از جمله چاه قلعه بند چاه دختر هنوز بر فراز کوه مقابل باغ وجود دارد. باغ دلگشا در دشت زیر پای این قلعه و در نزدیکی مظهر قنات سعدی که آب گازران هم نامیده می‌شود و از حوض ماهی می‌گذرد. واقع است. آب قنات سعدی از روزگار گذشته تا کنون، باغ دلگشا و چند باغ دیگر و کشتزارهای اطراف را آبیاری می‌کرده است در دوره حکومت تیمور گورکانی بر فارس نیز این باغ آباد بوده و تیمور پس از دیدن این باغ، دستور ساخت باغی بزرگ به همین شیئه8 و همین نام را در سمرقند داده است. باغ دالگشا با 300 متر طول و 250 متر عرض و مساحتی در حدود 5/7 هکتار و زیر بنایی در حدود 1251 متر مربع در دوره صفویه و افشاریه میز از باغ‌های آباد شیراز بوده و در دوره افشاریه به مدتی در تملک میرزا محمد کلانتر فارس بوده، ولی پس از حمله نادر به شیراز و محاصره این شهر، باغ صدمات زیادی دید. در دوره کریم خان زند که بسیاری از باغ‌های شیراز آباد شدند. این باغ نیر احیا و مرمت شد. باغ دلگشا به جهت فراوانی درختان نارنجش شهرت دارد. پس از کریم خان زند، به دلیل درگیرهایی که بین جانشینان او بر سر سلطنت روی داد، صدمات زیادی باغ‌های اطراف شیاز، از جمله دلگشا دارد شد تا این که در دوره قاجاریه و در سال 1205 هـ.ق حاج ابراهیم خان معتمد الدوله آن را مرمت نمود. در سال 1226 هـ.ق شاهزاده رضا قلی میرزا نایب الایاله آن را خریداری و مرمت نمود و ایوان دو ستونی جلو ایوان را به آن اضافه نمود و عمارت کلاه فرنگی را در آن احداث کرد. در سال 1260 هـ.ق میرزا علی اکبر خان قوام الملک آن را خریداری کرده و عبارت فوق را تعمیر نمود و حصاری در اطراف باغ کشید و تزییناتی نیز بر آن افزود. سقف ایوان از چوب بوده و بر روی آن با رنگ و روغن نقاشی شده است. ترنج‌های زیبایی متن نقاشی‌های سقف را تشکیل می‌دهد. حاشیه دور سقف نسبتاً سالم تر است و مناظری از طبیعت را بر روی چوب نقاشی نموده اند ایوان دارای ازاره سنگی از سنگ‌های مرمر لیمویی رنگ است و در مدخل آن دو ستون سنگی یکپارچه نصب شده است. حجاری ستون‌ها ساده است فقط سر ستون آن دارای مقرنس‌های زیبایی است. لبه ایوان نیز دارای ازاره سنگی از سنگ‌های سرخ فام کریم خانی است و کف ایوان در تعمیرات گذشته با موزاییک فرش شده است. در گرداگرد سقف ایوان کتیبه‌ای با خط نستعلیق وجود دارد که نویسنده آن ود را علی نقی معرفی نموده است. این خطوط که بر روی گچ نوشته شده. شامل شانزده مصرع است که چهار مصرع آن در سمت مشرق، چهار مصرع در سمت مغرب و هشت مصرع در نمای شمالی ایوان نصب شده است. اشعارب کتیبه‌ها از فصیح الکلک و رضوانی است که با خط نستعلیق بر روی گچ نوشته شده است. نوشته‌ها به خط نستعلیق سیاهرنگ می‌باشد و زمینه آنها زرد رنگ است و داخل آنها با گل و بوته نقاشی شده است. پنج در، در ایوان نصب شده که در دو گوشواره‌های اطراف ایوان بر بالای پنج در، عکس اجداد خاندان قوام نصب شده بوده است. در ورودی این باغ از سمت جنوبباز می‌شود. در راستای در ورودی باغ، یک آب نماط طویل و کشیده وجود دارد که جلوی عمارت که آن هم در راستای در ورودی قرار دارد بازسازی شروع می‌شود و تا ورودی باغ امتداد می یابد و به یک حوض هشت ضلعی در جلوی در ورودی می‌ریزد. خیابان اصلی از مدخل ورودی تا حوضی که در جلو عمارت کلاه فرنگی قرار دارد، امتداد می یابد. ر دو رف خیابان نیز انواع درختان میوه مخصوصاً نارنج دیده می‌شود. در شرق و غرب عمارت نیز دو خیابان وجود دارد که در دو سوی آن درختان کاج کاشته اند. خیابانی هم در سمت شمال ساختمان یا جهت شمالی – جوبی وجود دارد. عمارت کلاه فرنگی در وسط باغ ساخته شده و چهار سوی آن را چهار خیابان احاطه کرده است. ساختمان دارای سه طبقه است که شامل یک تالار بزرگ و چهار شهر نشین و چهار گوشواره است. در وسط شاه نشین، حوض هشت ضلعی بزرگی دیده می‌شود که با کاشی‌های آبی ساخته شده و لبه‌های آن با سنگ‌های سرخ رنگ حجازی شده است. در طبقه دوم نیز تالاری با سقف آینه کاری وجود دارد در قسمت‌هایی از سقف نیز نقاشی‌هایی از رنگ و روغن ترسیم شده است. درهای ساختمانی همگی از چوب ساج است و بر روی آنها منبت کاری‌هایی بسیار ظریف ایجاد شده است. سقف بنا گنبدی شکل است و هواکشی در وسط آن ساخته شده است. عمارت فوق کرسی دار است و در جلو آن یعنی دار سمت جنوب ایوانی با دو ستون سنگی وجود دارد. قسمت شمالی ساختمان از در ایوان کوچک ساخته شده و جلوی هر یک از این ایوان‌ها دو ستون قرار گرفته. در قسمت بالای ایوان یک شاه نشین و تالار ساخته شده سقف شاه نشین به صورت شیروانی است. این ایوان سی سال بعد از ساخته شدن بنای اصلی، به قسمت جنوبی اضافه شده است. از اره این ایوان، با سنگ‌های مرمر لیمومیی رنگ و لبه ایوام با سنگ‌هالی سرخ رنگ مزین شده است. در ه سمت ایوان 16 کتیبه‌ها به خط نستعلیق دیده می‌شود که بر روی آنها اشعاری از شوریده شیرازیدر توصیف باغ به خط میرزا علی نقی شریف شیرازی نوشته شده است. بعدها این باغ به فتحعلی خان صاحبدیوان تعلق گرفت و او نیز نزییناتی بر آن افزود. آخرین مالک این باغ خورشید کلاه القاء الدوله دختر قوام الملک بود که با خانواده خود در آن زنگی می‌کرد. در سال 1348 این باغ توسط شهرداری شیراز خریداری شد. از سال 1356 تعمیرات ساختمان مرکزی آن آغاز شد. در همین دوران دیوار آجری جدید ر چار رف و در گاه ورودی باغ ساخته شد. محوطه سازی باغ توسط شهرداری شیراز انجام شده و اینک در اختیار شهرداری شیراز است. این باغ در تاریخ 25/12/1351 با شماره 912 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=126