نارنجستان قوام

نارنجستان قوام که آن را باغ قوام و بیرونی قوام نیز می نامند، از بناهای تاریخی شیراز در محله قدیمی بالاکفت است که هم اینکدر قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد.نارنجستان از جمله بناهای تاریخی دوران قاجاریه است که در سال 1290ه.ق علی محمدخان قوام الملک دوم شروع به ساخت آن کرد و در سال 1305ه.ق توسط فرزندش محمدرضاخان قوام الملک بنای آن به پایان رسید. این باغ که محل حکومت قوام الملک بوده، به دلیل درخت های نارنج فراوانی که در آن کاشته شده به «نارنجستان» معروف است. مساحت نارنجستان 3085 متر مربع است و در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی دارای ساختمان است. در ضلع جنوبی که مشرف به خیابان است، هشتی ورودی زیبایی قرار دارد که محور اصلی باغ و عمارت است. این ورودی در نمای خارجی با سردری آجری تزیین شده است و کتیبه سنگی سرخ فام آن تاریخ احداث بنا را 1305 نشان می دهد. حجاری های دو سوی درگاه ورودی نقش دو سرباز قاجاری را به نمایش گذارده اند. دیوار گچبری شدة ایوان ها به وسیله ازاره ای سنگی از سطح که با قطعات کاشی سفید و آبی مفروش است جدا می شود. از مجموعه این فضابه عنوان دیوان خانه حکومتی و فضای انتظار و نیز محل استقرار خدمه استفاده می شدهاست. در دو طرف دالان ورودی یک راهرو و چند اتاق ساخته شده است. در وسط حیاط آب نمایی است که در دو طرف آن دو باغچه گلگاری شده قرار دارد و درختان نارنج و نخل و سرو، دو سوی محور میانی را احاطه کرده است. در انتهای مسیر، حوضی پرآب، در پیشگاه ساختمان شمالی قرار دارد به طوری که از روبهرو نمای ایوان و عمارت در آن منعکس می شود. ساختمان شمالی که عمارت اصلی و مهم نارنجستان و محل پذیرایی از میهمانان حکومتی بوده است، از نظر هنری بسیار حائز اهمیت است. گچبری، آیینه کاری، نقاشی، کاشی کاری، آجرکاری و منبت کاریهای آن در نوع خود بی نظیر است. عمارت فوق دارای سه طبقه است که یک طبقه آن در زیرزمین ساخته شده است و طبقه دوم نزدیک به دو متر از سطح زمین بلندتر است. در وسط، تالار وسیعی قرار دارد که دو ستون سنگی یکپارچه و بلند در جلو آن ساخته شده. در قسمت شمالی تالار، شاه نشینی دیده میشود که تمامی دیوارها و سقف آن آیینه کاری و نقاشی شده و کف اتاق از سنگ های مرمر مفروش گشته است. در دو طرف تالار راهرویی است که به وسیله پلکانی به طبقه سوم متصل می شود. در دو طرف راهرو، دو تالار ساخته شده و در پشت آنها ایوان و چند اتاق قرار گرفته است. بدنه و سقف تمام اتاق ها گچبری و نقاشی شده است. در طبقه مذکور نیز دو اتاق وجود دارد که نقاشی های نفیسی بر تیرک های چوبی آن که در زبان محلی «مرجوک» خوانده می شود، ترسیم شده است. ازاره تالارها از سنگ مرمر پوشیده شده و همه درها از چوب گردو ساخته شده و منبت کاری و خاتم کاری شده اند. در حواشی سقفها و برخی از دیوارها کاغذدیواری و عکس های رنگی به کار رفته است که در آن دوره از اروپا به ایران آورده اند. در پیشانی عمارت سه مجلس کاشی کاری دیده می شود که نقش وسط آن دو شیر را نشان می دهد که صفحه ای را در دست دارند و بر روی آن عبارت: «نصر من الله و فتح قریب» نوشته شده و دو فرشته آن را از بالا گرفته اند. دو مجلس که در طرفین تصویر شده اند، پلنگی را نشان می دهد که آهویی را شکار کرده و در حال دریدن آن است. نقاشی ها با خط های اسلیمی تزیین شده اند. نقاشی های سقف ایوان بزرگ و بیشتر اتاق ها به وسیله لطفعلی خان صورتگر، نقاش برجسته آن دوران انجام شده است. بیرونی قوام یا نارنجستان به وسیله تونلی به اندرونی (خانه زینت الملوک) متصل می شده است. نارنجستان که مدت ها محل اقامت خاندان قوام بود، در دهه 40 از سوی ابراهیم قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد و مدت ها دفتر مؤسسة آسیایی دانشگاه شیراز به سرپرستی آرتور آبراهام پوپ، ایران شناس آمریکایی بود. پوپ نیز با به نمایش گذاردن اشیا و عتیقه جاتی که در سفرهای پژوهشی خود از سراسر ایران گرد آورده بود، آن را به موزه نارنجستان قوام تبدیل کرد. نارنجستان پس از انقلاب اسلامی مورد مرمت قرار گرفت و مدتی نیز به عنوان دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز مورد استفاده قرار گرفت و هم اینک به عنوان موزه مورد بازدید گردشگران قرار میگیرد. نارنجستان قوام در اردیبهشت ماه 1354 با شماره 1073 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مرجع : https://www.fafarschto.ir/att.html?ln=fa&at=8